Rozdział I Przemiany polityczne i gospodarcze świata str. 6 - 25 Przemiany polityczne i gospodarcze świata Rozdział II Ludność i urbanizacja str. 26 - 104 Ludność i urbanizacja Rozdział III Rolnictwo str. 108 - 165 Rolnictwo TEST STRESZCZENIE Translations in context of "przemiany społeczno- gospodarcze" in Polish-English from Reverso Context: Upadek gospodarki socjalistycznej w Polsce i pozostałych krajach Europy Środkowej i Wschodniej w 1989 r. zapoczątkował głębokie przemiany społeczno- gospodarcze, które w ciągu ostatnich dwudziestu lat doprowadziły do ukształtowania się społeczeństw demokratycznych w tej części Co spowodowało zmianę ustroju państwa na demokratyczny. W pracy tej chciałbym odnaleźć wpływ kryzysów społeczno-politycznych na przemiany. w ustroju Polski w latach 1956-1989. Będę opierał się na postawie rządu, postępowania społeczeństwa oraz niezależnymi organizacjami w tych latach. Prace oprę na poniższych argumentach. koniec lat osiemdziesiątych, uwzględniając przemiany społeczno-polityczne i międzyna­ rodowe uwarunkowania, cztery modele zmian polityczno-ustrojowych w państwach Eu­ ropy Środkowej i Wschodniej. Wspomniane modele obejmowały następujące elementy: komunistyczny totalitaryzm, komunistyczny autorytaryzm, postkomunistyczny nacjonalizm Przemiany polityczne, gospodarcze i społeczne w Polsce po 1989 roku. Koniec lat osiemdziesiątych XX wieku przyniósł Polsce ogromne zmiany. 4 czerwca 1989 roku odbyły się obrady Okrągłego Stołu. W ich wyniku odbyły się pierwsze, częściowo wolne wybory. Wygrała je opozycja, która była reprezentowana przez Komitet Konfucjanizm, to system filozoficzno – społeczno – etyczny powstały w wyniku nauczania chińskiego filozofa i myśliciela Kung-fu-tsy ( „Mistrz Kung”), który żył w latach 551 – 479 p.n.e. Konfucjusz nie interesował się światem nadprzyrodzonym, będąc jednocześnie przekonanym o istnieniu bogów jednak nie odwoływał się do Przemiany w strukturze społecznej. Między III a I w.p.n.e. struktura społeczeństwa rzymskiego składała się z: a) nobilów - arystokracji, posiadaczy wielkich majątków ziemskich. b) ekwitów - bogatych przedsiębiorców, dostawców wojskowych, dzierżawców podatków. c) wolnych chłopów - uprawiających własne, niewielkie działki ziemi. Problemy polityczne. Głównymi problemami politycznymi na świecie są wojny i inne konflikty zbrojne a także niestabilność ustrojów politycznych państw. Upadek komunizmu w Europie środkowo wschodniej stworzył na początku lat 90-tych przekonanie, że z życia politycznego zniknie międzysystemowa rywalizacja militarna, a tym samym Transformacja systemowa w Polsce – ogół zmian zapoczątkowanych w Polsce w latach 80. XX wieku, które zostały ukierunkowane na budowę wolnego rynku, stworzenie społeczeństwa obywatelskiego oraz demokratyzację . transformację społeczną (zmiana mentalności społecznej, akceptacja nowych reguł). Polska, jako pierwszy kraj w obozie zbrojne i napięcia polityczne. Gospodarczy środek ciężkości świata przesuwa się w kierunku regionu Azji i Pacyfiku. Obszar ten wypracowuje około 40 proc. globalnego PKB, a rozpatrywany razem z USA daje znacznie ponad połowę produktu światowego. Systematycznemu wzmocnieniu będzie ulegać rola Azji jako stymulatora u3rGALM. Około 200 państw znajdowało się na mapie politycznej świata w 2012 r. Ten wzrost liczby państw jest efektem przemian politycznych, które miały miejsce w XX w., a także na początku XXI w. Warunki, które były brane pod uwagę przy tworzeniu definicji państwa to: – niepodległość, która została formalnie ogłoszona lub historycznie uzyskana, – uznanie międzynarodowe, – sprawowanie realnej władzy przynajmniej na części terytorium. Granica państwa to pionowa powierzchnia, która oddziela od siebie obszary dwóch państw (czyli zarówno powierzchnię ziemi, jak i obszar powietrzny). Linia graniczna pokazuje przebieg granicy państwa na powierzchni ziemi. Stolica państwa – miasto, które zazwyczaj jest siedzibą naczelnych organów władzy państwowej. Czasami dzieje się tak, że państwo ma dwie stolice: – formalną, która jest wymieniona w konstytucji, – realną, czyli tam, gdzie faktycznie znajduje się siedziba większości urzędów centralnych (jednym z państw, które mają dwie stolice, jest RPA: formalną jest Kapsztad, a realną Pretoria). Pierwsze granice państwowe zaczęły powstawać już w czasach rozwoju takich starożytnych cywilizacji jak: – egipska, – perska, – grecka, – kartagińska, – rzymska. Terytorium państwa – zalicza się do niego nie tylko ląd, ale również: – wody śródlądowe, – morskie wody wewnętrzne – mowa tu o zatokach (warunkiem jest to, że szerokośćcieśniny, która do nich prowadzi, nie może przekraczać 24 mil morskich), – wody terytorialne – szerokość pasa wybrzeża nie może przekraczać 12 mil morskich, – wyłączną strefę ekonomiczną mogą ustanowić kraje, które mają dostęp do morza, jednakże ta strefa nie może przekraczać 200 mil morskich. Do terytorium danego państwa zalicza się także: – samoloty, które należą do linii lotniczych danego państwa, – ambasady i konsulaty danego państwa znajdujące się w innym kraju, – statki pływające pod banderą swojego państwa. Antarktyda jest jedynym kontynentem na Ziemi, na którym nie ma ani jednego państwa. Jest uznana za obszar międzynarodowy i objęta całkowitym zakazem wydobywania surowców naturalnych. Można tam także swobodnie prowadzić badania naukowe. Były okresy w dziejach świata, kiedy zmiany na mapie politycznej następowały powoli,ale też bywały okresy, kiedy były bardzo dynamiczne. Takim właśnie okresem jest epoka wielkich odkryć geograficznych. Zmiany, które wtedy się dokonały, doprowadziły do powstania imperiów kolonialnych, np. Hiszpanii i Portugalii. Obejmowały one dużą część Ameryki Północnej, część Ameryki Południowej, Afryki, Azji i Oceanii. Jednak największy wpływ na zmiany na mapie politycznej świata miały dekolonizacja oraz Ii II wojna światowa. Skutkiem tego było istnienie już 160 państw w latach 60. XX wieku. Po II wojnie światowej najpotężniejsze państwa: Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i ZSRR, na dwóch konferencjach, które odbyły się w Jałcie i w Poczdamie, ustaliły, jak ma wyglądać przebieg granic państw w Europie po wojnie. Zmiany polityczne na mapie Europy w latach 80. i 90. XX wieku. Powstało 16 nowych państw. 1. Przyczyna: – upadek systemu socjalistycznego. 2. Skutki: – system ekonomiczny uległ zmianie – gospodarki socjalistyczne przekształciły się w kapitalistyczne, – w większości nowopowstałych państw rozpoczęła się budowa demokracji. 3. Kraje, które powstały w wyniku tych zmian: ● 1990 r. – Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD) i Republika Federalna Niemiec (RFN) połączyły się w jedno państwo – Niemcy. ● 1991 r. – w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego powstało 7 nowych państw: Rosja, Estonia, Łotwa, Litwa, Białoruś, Ukraina, Mołdawia. ● 1993 r. – Czechosłowacja podzieliła się na dwa samodzielne państwa – Czechy i Słowację. ● 1991–2008 r. –rozpad Jugosławii, który miał bardzo burzliwy przebieg (wojna domowa na tle etnicznym i religijnym); powstały nowe państwa: Słowenia, Chorwacja, Macedonia, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Serbia, Kosowo (które uniezależniło się jako ostatnie). W 2008 r. Republika Sudanu Południowego uzyskała niepodległość. Sudan Południowy jest najmłodszym państwem na świecie, powstał w wyniku odłączenia się (secesji)od Sudanu. Każde państwo ma swój określony, ale zmieniający się na przestrzeni wieków sposób zarządzania państwem. Nazywamy to ustrojem politycznym. Ustrój polityczny dzielimy ze względu na: – formę rządów – monarchia, republika, – styl rządzenia i stosunek władzy do ludności – demokratyczny, autorytarny, – system rządów – parlamentarny, parlamentarno-gabinetowy, prezydencki, parlamentarno-prezydencki, kanclerski, – strukturę terytorialno-organizacyjną: unitarny, złożony. Przez ostatnie dziesięciolecia rządy każdego państwa dążą do wzrostu gospodarczego. Chcą jak najwięcej produkować i sprzedawać. Ważnym pojęciem jest też rozwój społeczno-gospodarczy, w którym zawiera się nie tylko wzrost gospodarczy, ale także poprawa jakości życia społeczeństwa, podniesienie jego zamożności. Wzrost gospodarczy można zmierzyć za pomocą następujących mierników ekonomicznych: – produkt krajowy brutto (PKB) – suma wartości wytworzonych towarów i świadczonych usług finansowych na terenie danego państwa w danym roku, niezależnie od czynników produkcji krajowej czy zagranicznej, – produkt narodowy brutto (PNB) – wartość wyprodukowanych towarów i świadczonych usług finansowych na terenie danego państwa w danym roku, która jest skorygowana o saldo dochodów uzyskanych przez podmioty krajowe za granicą i podmioty zagraniczne w kraju, – produkt narodowy netto (PNN) – wartość PNB, którą pomniejszono o koszty amortyzacji, czyli o wartość zużycia środków trwałych, np. maszyn do produkcji, – dochód narodowy (DN) – jest to wartość produktu narodowego netto, którą pomniejsza się o podatki, np. VAT czy akcyzę. HDI (Human Development Index) – jest to miernik, którym mierzy się rozwój społeczno-ekonomiczny, najczęściej używa się go w porównaniach międzynarodowych. Opracowany został przez ONZ. Wskaźnik ten przyjmuje wartość od 0 do 1. Najbliżej 1 znajdują się państwa najwyżej rozwinięte, a trochę ponad 0, państwa najsłabiej się rozwijające. Kierując się tym czynnikiem, wyróżniamy cztery kategorie państw: – bardzo wysoko rozwinięte – HDI powyżej 0,790, – wysoko rozwinięte – HDI od 0,698 do 0,790, – średnio rozwinięte – HDIod 0,522 do 0,698, – słabo rozwinięte – HDI poniżej 0,522. Miernik HDI łączy kilka różnych czynników, od 2011 r. są to: – oczekiwana długość trwania życia w momencie urodzenia, – średnia liczba lat edukacji otrzymanej przez mieszkańców danego kraju w wieku 25 lati starszych, – oczekiwana liczba lat edukacji dla dzieci, które dopiero zaczynają naukę, – dochód narodowy na osobę w dolarach (UDS). Wskaźniki i mierniki ekonomiczne: – udział poszczególnych sektorów gospodarki, a zwłaszcza usług, w tworzeniu PKB, – struktura towarowa handlu zagranicznego (import, eksport) oraz bilans handlu zagranicznego, – struktura zatrudnienia ludności, – wielkość produkcji poszczególnych towarów, np. samochodów, – nakłady finansowe na prace badawczo-rozwojowe bądź ich stosunek do PKB, – nakłady inwestycyjne, – wartość produkcji energii elektrycznej, również w przeliczeniu na jednego mieszkańca, – długość oraz gęstość dróg kołowych i kolejowych, – intensywność produkcji rolnej, którą mierzy się wielkością plonów. Wskaźniki i mierniki demograficzne: – średnia długość życia, – przyrost naturalny, – śmiertelność niemowląt, – struktura wiekowa ludności, – wskaźnik feminizacji lub maskulinizacji, – wskaźnik urbanizacji. Wskaźniki i mierniki społeczne: – odsetek analfabetów lub osób, które umieją pisać i czytać, – struktura wykształcenia ludności, – wartość kaloryczna posiłków, które spożywa się w ciągu całej doby, – liczba łóżek szpitalnych, która przypada na jednego mieszkańca, – liczba lekarzy, która przypada na jednego mieszkańca, – liczba szkół i placówek oświatowych, – udział wydatków na żywność w budżetach domowych, – liczba telefonów zarówno stacjonarnych, jak i komórkowych, komputerów, telewizorów, samochodów, itp. przypadających na jednego mieszkańca, – odsetek osób mających dostęp do Internetu lub z niego korzystających. Powyższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych. ZSRR ( 15 )-> Rosja, Kazachstan, Kirgistan, Turkmenistan, Tadżykistan, Uzbekistan, Armenia, Gruzja, Azerbejdżan, Estonia, Litwa, Łotwa, Mołdawia, Ukraina, BiałoruśJugosławia ( 7 )-> Chorwacja, Słowenia, Bośnia, Serbia, Kosowo, Czarnogóra, Macedonia-> Niemcy, Czechy, Słowacja1. państwa bardzo rozwinięte-> Europa Zachodnia i Środkowa, USA, Kanada, Argentyna, Chile, Australia2. państwa rozwinięte-> Europa Wschodnia, Rosja, Kazachstan, Mongolia, Chiny, Meksyk, większość Ameryki Południowej3. państwa średnio rozwinięte-> Indie, Egipt, RPA, Ameryka Środkowa4. państwa słabo rozwinięte:-> środkowa Afryka, południowa Azja Druga połowa XIX w. rozpoczęła nową epokę w dziejach świata. Rozwój przemysłu, postęp naukowy nigdy nie był tak szybki jak wówczas. Poprawa higieny, poprawa jakości pożywienia, polepszenie warunków życia, doprowadziły do gwałtownego wzrostu liczby ludności z 900 mln. do 1,6mld. w latach 1800 ? 1900 (tzw. eksplozja demograficzna).Urbanizacja. W wyniku szybkiego rozwoju przemysłu zwiększył się odsetek ludności miejskiej. W 1900 r. aż kilkanaście miast liczyło ponad 1 mln. mieszkańców. Niektóre miasta ?rosły? w gigantycznym tempie, np. wzrost liczby ludności Łodzi - 1870 r. ? 50 tys. osób, 1900 r. ok. 300 tys. Zmieniał się także wygląd miast. Pojawiły się kominy fabryczne, wielopiętrowe budynki, oświetlenie elektryczne ulic W granicach danego państwa ludzie przenosili się ze wsi do miast, do rozwijającego się przemysłu lub na niezasiedlone wcześniej tereny, np. Dziki Zachód w USA. Jednocześnie miały miejsce masowe wędrówki z jednego kraju do drugiego i z jednej części świata (np. Europy) do drugiej (np. Ameryka, Australia). Kapitalizm monopolistyczny. Wzrost liczby ludności, postęp technologiczny powodował gwałtowny rozwój produkcji przemysłowej ( 3- krotny w ciągu 30 lat końca XIX wieku), szczególnie stali ( tzw. wiek stali). Rozwój transportu zaś umożliwił przewóz towarów i surowców w najodleglejsze rejony nowych warunkach pojedynczy, drobni producenci nie byli w stanie utrzymać się na rynku. Przedsiębiorstwa więc łączyły lub były wchłaniane przez silniejszego rywala, tylko bowiem wielkie przedsiębiorstwa stać było na kosztowne inwestycje w nowe technologie i tworzono spółki akcyjne. Inwestycji także dokonywano za pomocą pożyczek. Powodowało to wzrost znaczenia banków, które również inwestowały w przemysł. W efekcie wykształciła się wąska grupa akcjonariuszy zarówno zakładów przemysłowych, jak i banków - tzw. oligarchia produkcji. Spółki skupiały zazwyczaj w swych rękach wiele zakładów. Była to tzw. koncentracja pozioma ? gdy łączyły się zakłady tej samej branży, np. fabryki pionowa ? gdy łączyły się zakłady całego procesu wytwórczego, np. od kopalni przez huty do fabryki ? Wielkie przedsiębiorstwa starały się porozumieć między sobą. Porozumienia dotyczyły np. podziału rynków zbytu, cen, płac robotników, wielkości produkcji. W zależności od stopnia powiązań i organizacji były to kartele, trusty, syndykaty, kapitału. Przy inwestowaniu kapitału głównym celem jest osiągnięcie zysku. Stąd państwa bogate udzielały pożyczek biedniejszym na procent lub zakładały u nich fabryki (tanie surowce i siła robocza). Doprowadzało to zazwyczaj do uzależnienia tych państw od ruchu socjalistycznego. Wzrost przemysłu doprowadził do liczebnego wzrostu klasy robotniczej. Złe warunki bytowe, brak ustawodawstwa socjalnego, spowodowały rozwój stowarzyszeń robotniczych, związków zawodowych, później partii socjalistyczny dzielił się na trzy zasadnicze odłamy: socjalizm naukowy (rewolucyjny), rewizjonizm ( reformizm) i anarchizm. Pierwszy zakładał, iż źródłem niesprawiedliwości jest prywatna własność środków produkcji ( np. fabryki), należy więc je uspołecznić drogą rewolucji. Drugi zakładał stopniowe reformy ? poprawę bytu robotników drogą reform parlamentarnych. Trzeci za aparat ucisku uważał instytucję państwa i zakładał walkę z nim jako takim. Walka ruchu robotniczego o poprawę warunków bytu doprowadziła do powstania ustawodawstwa socjalnego: skrócenie dnia pracy, bezpieczeństwo pracy, obowiązkowe ubezpieczenia, emerytury itp. Zmiany polityczne na przełomie XIX i XX wieku. Druga połowa XIX wieku, powstawanie różnych organizacji, stowarzyszeń, rozwój oświaty doprowadziły do wzrostu aktywności politycznej społeczeństwa i zmian ustrojowych. Władców absolutnych zaczęto w swej władzy ograniczać poprzez wprowadzanie konstytucji, parlamentów. Absolutystyczny system rządów w Europie utrzymał się tylko w Rosji i Turcji. Najczęstszą formą stawała się monarchia konstytucyjna, w której rola władcy była ograniczona, a główną rolę obok monarchy sprawował rząd, w zależności od państwa powoływany i odpowiedzialny przed władcą lub parlamentem, który wówczas urastał do najważniejszego organu władzy. Oprócz monarchii istniały również republiki, w których głową państwa był wybierany na kilkuletnią kadencję prezydent (Francja, USA). Ówczesne parlamenty składały się najczęściej z dwóch izb: izby niższej i izby wyższej. W izbie wyższej zasiadali przedstawiciele arystokracji i elit społecznych, najczęściej dziedzicznie lub dożywotnio. Izba niższa wyłaniana była przez wybory. Początkowo prawa wyborcze posiadała niewielka część społeczeństwa (najczęściej obowiązywał cenzus majątkowy). Stopniowo wszyscy uzyskali równe prawa. Poszczególne grupy społeczne, aby lepiej realizować swoje interesy zakładały partie polityczne. Wówczas mogliśmy zetknąć się z takimi partiami jak: robotnicze (najczęściej socjalistyczne), chrześcijańskie, chłopskie, konserwatywne ( przeciwni wszelkim zmianom, głównie bronili interesów wielkiej własności), liberalne (gł. burżuazja, zwolennicy usunięcia feudalizmu, wolności gospodarczej nadania I. PRZEMIANY POLITYCZNE I GOSPODARCZE ŚWIATA Lekcja organizacyjna Klasyfikacja państw świata Zmiany na mapie politycznej świata Mierniki poziomu rozwoju krajów Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Przemiany polityczne i gospodarcze świata II. LUDNOŚĆ I URBANIZACJA Liczba ludności świata i jej zmiany Teoria rozwoju demograficznego Zróżnicowanie demograficzne społeczeństw Rozmieszczenie ludności na świecie Przyczyny i konsekwencje migracji ludności Zróżnicowanie rasowe i narodowościowe ludności Zróżnicowanie religijne i kulturowe ludności Struktura zawodowa ludności świata Bezrobocie na świecie Geograficzne uwarunkowania stanu zdrowia ludności świata Osadnictwo wiejskie i miejskie Urbanizacja na świecie Lekcja powtórzeniowa Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Ludność i urbanizacja III. ROLNICTWO Czynniki rozwoju rolnictwa Użytkowanie ziemi na świecie Rolnictwo uprzemysłowione i rolnictwo ekologiczne Typy rolnictwa i główne regiony rolnicze na świecie Produkcja roślinna na świecie Produkcja zwierzęca na świecie Rybactwo Wyżywienie ludności świata Gospodarka leśna na świecie Lekcja powtórzeniowa Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Rolnictwo IV. PRZEMYSŁ Zmieniająca się rola przemysłu we współczesnym świecie Czynniki lokalizacji przemysłu Zasoby naturalne Ziemi. Podział i rola surowców mineralnych Bilans energetyczny świata Produkcja energii elektrycznej Typy elektrowni Obszary koncentracji przemysłu i procesy jego restrukturyzacji Przemysł zaawansowanej technologii Lekcja powtórzeniowa Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Przemysł V. USŁUGI Znaczenie usług we współczesnym świecie Podział i rola komunikacji Transport lądowy na świecie Żegluga i transport lotniczy na świecie Rola i znaczenie łączności na świecie Rozwój turystyki na świecie Regiony turystyczne świata Nowoczesne usługi Lekcja powtórzeniowa Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Usługi VI. PROBLEMY WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA Dysproporcje w rozwoju krajów świata Procesy globalizacji na świecie Współpraca międzynarodowa Znaczenie handlu między-narodowego Konflikty międzynarodowe Rejony konfliktów międzynarodowych. Izolacjonizm Lekcja powtórzeniowa Sprawdzenie wiadomości z rozdziału Problemy współczesnego świata VII. CZŁOWIEK W PRZESTRZENI PRZYRODNICZEJ Relacje człowiek – środowisko Wpływ działalności człowieka na atmosferę Wpływ działalności człowieka na hydrosferę i litosferę Wpływ działalności człowieka na pedosferę i biosferę Działania na rzecz ochrony środowiska Sprawdzenie wiadomości z rozdziału. Człowiek w przestrzeni przyrodniczej