Bóle wzrostowe to dyskomfort lub ból, który często występuje u dzieci w wieku od około 3 do 12 lat. Są one spowodowane szybkim wzrostem kości i mięśni, co może prowadzić do rozciągania mięśni i ścięgien oraz podrażnienia nerwów. Bóle wzrostowe zazwyczaj pojawiają się w nocy i mogą być łagodne lub umiarkowane. Często Zbyt wysoki poziom hormonu wzrostu może prowadzić do gigantyzmu u dzieci, co objawia się nadmiernym wzrostem kości i tkanek, zaś u dorosłych do akromegalii, czyli rozrostu tkanek miękkich. Przyczyną nadmiaru hormonu wzrostu zwykle jest guz, który wzmaga produkcję hormonu (lub nadmierna suplementacja). Hormon wzrostu - niedobór Nerwica u dziecka prowadzi także do problemów z żołądkiem – to tak zwana nerwica żołądka u dzieci. Objawia się wymiotami, brakiem apetytu, odmową jedzenia. Stres bardzo łatwo zaburza pracę układu pokarmowego i takie objawy należy traktować jako silny sygnał, że dziecko wymaga pomocy. Szybkie i skuteczne reagowanie pozwala Instytut Matki i Dziecka w Warszawie. Chrzęstniakomięsak (chondrosarcoma; CS) jest rzadko występującym pierwotnym nowotworem kości u dzieci i młodzieży, ale drugim co do częstości pierwotnym guzem złośliwym kości u dorosłych. Może powstać na podłożu innej, początkowo niezłośliwej, zmiany kostnej (np. chrzęstniaka) lub od Jeśli dziecko ma objawy infekcji, ale po kilku dniach dodatkowo zaczyna narzekać na łydki, to może to być coś więcej niż "zwykłe" przeziębienie. Taki objaw zawsze należy zgłosić lekarzowi. Ból nóg u dziecka zawsze powinien niepokoić rodziców. fot. Helena Lopers/unsplash. Dołącz do zamkniętej grupy rodziców na Fb! Czasem zdarzają się bóle, które są wynikiem naturalnych procesów, takich jak np. wzrastanie kości. – „Bóle wzrostowe” nie są terminem medycznym, a ich etiologia nie jest potwierdzona. Bóle wzrostowe u dzieci - przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie. Bóle wzrostowe u dzieci to zespół dolegliwości o n "Jest taka rozpierducha, że wam się w głowach nie mieści!" Dramatyczna relacja ratownika medycznego o sytuacji w szpitalach "Ludzie z dusznościami, złamanymi nogami i bólami . Kobieta zmarła po dobie oczekiwania Dzieci często odczuwają bóle rozwojowe na dwóch różnych etapach rozwoju – między 3 a 5 rokiem życia i później między 8 a 12 rokiem życia, chociaż można je również mieć między 5 a 8 rokiem życia. Większość narastających epizodów bólu znika w okresie dojrzewania. Wiesz co? moja 9-latka ma takie bóle,robiłam USG,jak również inne badania z krwi,pasożyty,wszystko wychodzi super,moja pediatra twierdzi że mogą to być bóle wzrostowe,stresowe,dałam narazie temu spokój,jest tak że czasami tydzień nic i czasami kilka razy pod rząd,takie napadowe i bardzo chwilowe Dziewczyny, czytam wasze wypowiedzi i zastanawiam sie, czy moj Kuba ma bole wzrostowe, z tym, ze bola go stopy (zastanawiam sie nawet nad tym czy nie lapia go jakies skurcze) i tylko w dzien. Zdarza mu sie poplakac, przychodzi do mnie i prosi, zeby mu stopki rozmasowac. Trwa to od jakiegos miesiaca, zdarza sie mniej wiecej co drugi dzien. mYoZThx. Gdy pociecha skarży się na ból nóg, który często nasila się wieczorem i w nocy, niejednokrotnie wybudzając ją ze snu – rodzice mogą podejrzewać tzw. bóle wzrostowe, które, mimo iż powodują u dziecka dyskomfort, nie są groźne dla zdrowia. Jakie są główne przyczyny bólów wzrostowych u młodzieży czy wymagają one konsultacji lekarskiej? Jak pomóc cierpiącemu dziecku i skutecznie złagodzić uciążliwe dolegliwości bólowe? Czym są bóle wzrostowe? Przyczyny bólów wzrostowych u najmłodszych Młody organizm bardzo intensywnie się rozwija, około 20-40% dzieci w wieku szkolnym (10-14 lat u dziewcząt i 13-16 lat u chłopców) odczuwa tzw. bóle wzrostowe dotyczące ścięgien i mięśni nóg (określane zamiennie terminem „idiopatyczny ból kończyn”). Mają charakter napadowy i okresowy, obustronny, mogą być odczuwane sporadycznie, co kilka dni lub miesięcy. Co wywołuje bóle wzrostowe u dziecka? Niestety, jak do tej pory nie ustalono dokładnej przyczyny tego typu dolegliwości występujące u młodych pacjentów. Choć należy dodać, że bóle kończyn są zdecydowanie częściej diagnozowane u młodzieży z elastycznym płaskostopiem, czy nadmierną ruchomością w stawach. Warto wspomnieć, że nagłe pojawienie się bólu kończyn, może sugerować chorobę nowotworową (np. pierwotny nowotwór kości, białaczka), chorobę Perthesa, ostre i przewlekłe zapaleniu kości, uraz lub zakażenie, dlatego zapobiegawczo warto udać się z dzieckiem na wizytę do pediatry lub lekarza pierwszego kontaktu, który zastosuje tzw. diagnozę wykluczenia, a w razie wskazań, również do ortopedy i reumatologa. Warto podkreślić, że w przypadku bólów wzrostowych nastolatków, w wynikach badań laboratoryjnych nie powinny odbiegać od normy (wszelkie odchylenia w morfologii, OB, CRP, badaniach reumatologicznych lub radiologicznych będą prawdopodobnie świadczyć o innym źródle dolegliwości bólowych). Jak rozpoznać bóle wzrostowe u dziecka? Typowe objawy bólów wzrostowych Jednym z charakterystycznych symptomów bólów wzrostowych są, jak sama nazwa wskazuje nieprzyjemne doznania bólowe, które często dają o sobie znać wieczorem oraz w nocy (po dniu pełnym ruchu), uniemożliwiając zaśnięcie. Młodzi pacjenci odczuwają charakterystyczne ciągnięcie w okolicy ud, podudzi i okolicy podkolanowej. Bóle kończyn są obustronne, symetryczne, ich natężenie jest narastające (od łagodnego do silnego bólu). Zwykle trwają 10-30 minut, choć w niektórych przypadkach dolegliwości mogą utrzymywać się nawet kilka godzin. Czasami dzieci wykazują niechęć do chodzenia, czy poruszania nogami, aby ich nie obciążać, jednak bóle wzrostowe nie zaburzają chodu młodych pacjentów. Innymi symptomami, które niejednokrotnie towarzyszą bólom wzrostowym, są bóle głowy o charakterze migrenowym, a także napadowe bóle brzucha. Symptomy te wywołują u niektórych dzieci niepokój, płaczliwość, a nawet agresję. Objawami alarmującymi, które mogą zwiastować rozwój poważnej choroby u potomka, a nie obecność bólów wzrostowych są częste bóle pleców, nagłe utykanie, poty nocne, powiększenie węzłów chłonnych, bladość skóry, osłabienie i zmęczenie, utrata masy ciała, nagły brak apetytu, zaczerwienienie i opuchlizna w obrębie stawów. Jak skutecznie złagodzić bóle wzrostowe u nastolatka? Większość rodziców chce pomóc cierpiącemu dziecku, co jest zupełnie naturalną reakcją. W zmniejszeniu dolegliwości bólowych pomocne mogą być delikatne masaże i okłady. Ćwiczenia rozciągające i ciepła kąpiel również mogą złagodzić uciążliwe bóle wzrostowe. Jeśli chodzi o bezpieczne i skuteczne środki lecznicze dostępne w aptekach, młodzież od 16. roku życia może stosować doraźnie plastry przeciwbólowe Itami z diklofenakiem (łac. diflocenacum) – to bezpieczny, niesteroidowy lek przeciwzapalny (NLPZ), który wykazuje skuteczne działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. Jeden produkt zawiera optymalną dawkę substancji czynnej – 0,14 g diklofenaku. Itami to białe plastry samoprzylepne do stosowania miejscowego, które należy nakładać na problematyczny obszar ciała dwa razy dziennie (rano i wieczorem). Już po dwóch dniach pacjent odczuwa wyraźną ulgę – ból jest mniejszy, można normalnie funkcjonować, wykonywać czynności, które w związku z uciążliwymi dolegliwościami bólowymi wcześniej wywoływały dyskomfort. Plastry lecznicze są cienkie i elastyczne, dzięki czemu w żaden sposób nie ograniczają swobody ruchu, dzięki zastosowaniu innowacyjnych rozwiązań, ściśle przylegają do skóry, umożliwiając jej jednocześnie oddychanie. Plastry nadają się do leczenia o charakterze krótkowałym, powinno stosować się ich nie dłużej, niż przez 7 dni. W jakich innych przypadkach plastry Itami również znajdują zastosowanie? Wskazaniem do skorzystania z dobroczynnego działania plastrów leczniczych jest np. pourazowe zapalenie ścięgien, więzadeł, mięśni i stawów oraz uciążliwe bóle pleców. Oczywiście przed pierwszym użyciem produktu należy dokładnie zapoznać się z informacjami zawartymi w ulotce dołączonej do opakowania, gdzie przedstawione są zalecenia odnośnie działania, dawkowania plastrów i wszystkie przeciwwskazania ( nie można stosować ich w miejscach, gdzie przerwana została ciągłość skóry, doszło do owrzodzeń, wyprysków, czy zmian wysiękowych). Warto wspomnieć, że skuteczność Itami została potwierdzona badaniami przeprowadzonymi w kilku niemieckich centrach sportowych leczenia urazów. Warto zadbać również o dietę nastolatka. W okresie intensywnego wzrostu w codziennym menu nie może zabraknąć produktów bogatych w wapń i cynk. Odpowiedni poziom witaminy D3, której niedobory mogą powodować bóle kostno-mięśniowe zapewni już 20-minutowy spacer. Bóle wzrostowe u dzieci są bólami kończyn o niewyjaśnionej etiologii. Nie sygnalizują żadnych stanów chorobowych, ale potrafią być bardzo dokuczliwe dla młodych pacjentów. Obejmują zwykle przednią powierzchnię piszczeli, łydki, uda oraz doły podkolanowe. Nie mają charakteru zapalnego i nie wymagają leczenia, choć należy skonsultować się z lekarzem, aby wykluczyć inne przyczyny nieprzyjemnych dolegliwości, które mogą potencjalnie zagrażać zdrowiu nastolatka. Jak poprawić jakość codziennego funkcjonowania dziecka? Ulgę mogą przynieść masaże, okłady i ćwiczenia rozciągające. W przypadku młodzieży od 16. roku życia można ograniczyć doznania bólowe stosując doraźnie lecznicze plastry Itami z diklofenakiem, który zaliczany jest do grupy tzw. niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Kiedy na ból mięśni i stawów skarży się osoba starsza, nie budzi to raczej żadnego dziwienia. Inaczej dzieje się już jednak wtedy, gdy podobnego rodzaju skargi zgłaszane są przez dzieci. Wbrew wszelkim pozorom u najmłodszych bóle mięśniowo-stawowe jak najbardziej mogą występować. Mimo tego, że najczęściej doprowadzają do nich niegroźne problemy, dziecięcych skarg bagatelizować nie wolno, ponieważ bóle mięśni i stawów u dzieci mogą być objawem nawet i bardzo groźnej choroby. Do najczęstszych problemów zdrowotnych u dzieci zaliczane są infekcje, najmłodsi pacjenci zmagać się jednak mogą również i z całkowicie innymi problemami. Jednym z tych, które zazwyczaj dość zaskakują rodziców, są bóle mięśni i stawów u najmłodsi skarżą się na dolegliwości bólowe występujące w obrębie kończyn dolnych. Podstawową przyczyną problemu są tzw. bóle wzrostowe, które typowo pojawiać się mogą w okresie wczesnoszkolnym i powinny ustępować w okolicy 12. roku życia. Ich charakterystycznymi cechami są występowanie bólu w godzinach wieczornych i nocnych z ustępowaniem go w trakcie poranków oraz to, że dziecko odczuwa ból w obu jak bóle wzrostowe są podstawową przyczyną bólu kończyn dolnych u dzieci, tak zdecydowanie niejedyną – zdarza się, że problem pojawia się w przebiegu jakiegoś schorzenia. Jednostkami, które mogą doprowadzać do bólu w obrębie nóg u dzieci, są młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, borelioza oraz toczeń rumieniowaty kiedy dziecko często skarży się na bóle nóg, zdecydowanie należy udać się z nim do lekarza. Pilnie poszukiwać pomocy należy przede wszystkim wtedy, gdy ból pojawia się w obrębie jednej tylko kończyny, gdy prowadzi on do trudności w poruszaniu się, jak i wtedy, gdy towarzyszą mu jakieś inne jeszcze niepokojące objawy, takie jak np. utrata masy ciała czy nawracająca gorączka. 16 odp. Strona 1 z 1 Odsłon wątku: 6253 Zarejestrowany: 27-10-2009 17:11. Posty: 30511 IP: Poziom: Starszak 20 marca 2011 19:51 | ID: 460809 Z racji tego, ze moje Serduszko boryka się z bólem nóżki a do ortopedy idziemy dopiero jutro, szukam w sieci przyczyn i chcę się z Wami podzielić. Otóz bóle wzrostowe jak nazwa wskazuje spowodowane są skokiem wzrostowym. Bolą zazwyczaj nóżki. Wiadomo bez względu na to, lekarz potrzebny. Czy Wasze dzieci lub Wy sami borykaliście się z tego rodzaju bólem? 1 Wxxx Poziom: Przedszkolak Zarejestrowany: 17-12-2009 21:50. Posty: 9899 20 marca 2011 19:54 | ID: 460816 Moja Zuzia często budziła się z płaczem i mówiła, że bolą ją nóżki, miał wówczas jakieś 4 lata...Fakt, wyrosła bardzo, teraz ma jakieś 170 cm i przewyższa mnieo 10 cm! 2 czerwona panienka Poziom: Maluch Zarejestrowany: 31-01-2010 10:26. Posty: 21500 20 marca 2011 19:54 | ID: 460817 Ja miałam ten problem u mnie problemy były z kolanami. Dostałam leki i zestaw ćwiczeń 20 marca 2011 20:05 | ID: 460841 Pamiętam, że jako dziecko odczuwałam takie bóle nóg. Julka na razie na nic takiego nie narzeka, a jest wysoką dziewczynką, jak na swoje 3 latka. 4 Isabelle Poziom: Przedszkolak Zarejestrowany: 03-07-2009 19:42. Posty: 21159 20 marca 2011 20:08 | ID: 460847 Michałek w okolicach 2-3 lat płakał w nocy i narzekał na ból nóżek... 5 asiawojtekkarolcia Poziom: Przedszkolak Zarejestrowany: 08-11-2010 23:11. Posty: 16694 20 marca 2011 20:10 | ID: 460852 Pamiętam,że mój brat miał coś takiego któregoś roku. PRzez wakacje urósł wtedy 12 cm. To dużo. 6 alanml Poziom: Starszak Zarejestrowany: 27-10-2009 17:11. Posty: 30511 20 marca 2011 20:18 | ID: 460877 Jeżli TO się właśnie dzieje to powinnam zacząć kompletować nową garderobę. Faktycznie Kuba przez zimę niewiele urósł, raczej w szerz (dobrze napisałam to słowo?) Pewnie jak mi śmignie teraz, niczym kwiatek na wiosnę. 20 marca 2011 20:19 | ID: 460880 Ja to tez miałam w wieku może 10 lat, straszne kręcenie w nogach bolesne! Mama czymś mi je smarowała- jakąś rozgrzewającą maścią i pomagało 8 spititout Zarejestrowany: 08-03-2011 20:15. Posty: 860 20 marca 2011 23:19 | ID: 461266 aguska798 (2011-03-20 20:19:05)Ja to tez miałam w wieku może 10 lat, straszne kręcenie w nogach bolesne! Mama czymś mi je smarowała- jakąś rozgrzewającą maścią i pomagało U mnie podobnie ;) 9 monaaa71 Poziom: Przedszkolak Zarejestrowany: 28-01-2009 08:46. Posty: 28735 21 marca 2011 06:50 | ID: 461387 nie pamiętam,by chłopcy mieli powyższe objawy 10 Sonia Poziom: Pełnoletnia Zarejestrowany: 06-01-2010 16:15. Posty: 112846 21 marca 2011 15:47 | ID: 462339 Ja miałam coś takiego. Ból był okropny. Miałam wtedy jakieś 5 lat i ciągnęło się dośc długo. lekarz chciał mnie wysłać nawet do sanatorium, ale stanęło na tym, że miała leki i wykonywałam odpowiednie ćwiczenia. Teraz jestem dość wysoka, wydaje mi się, że przez ten okres czasu, kiedy bolały mnie e nogi dość dużo urosłam:) 11 alanml Poziom: Starszak Zarejestrowany: 27-10-2009 17:11. Posty: 30511 15 września 2011 19:56 | ID: 637295 I kolejne tzw. bóle wzrostowe w pachwinie. Pamiętam jak sama to miałam. I widzę jakie spodnie się krótkie zrobiły :) 15 września 2011 20:09 | ID: 637313 ... ja całe życie myślałam, że w dzieciństwie miałam reumatyzm a tu proszę. Moja dwulatka od 2 dni wieczorami popłakuje ale nie skarży się na nic. Ja zwalam to na ostatnie z wychodzących zębów (górne piątki), choć z drugiej strony z dnia na dzień zauważam, że ubranka stają się za małe... Ostatnio nawet myślałam, że przesadziłam z temperaturą prania i wszystko się zbiegło. 13 Sonia Poziom: Pełnoletnia Zarejestrowany: 06-01-2010 16:15. Posty: 112846 15 września 2011 20:10 | ID: 637316 alanml (2011-09-15 19:56:39)I kolejne tzw. bóle wzrostowe w pachwinie. Pamiętam jak sama to miałam. I widzę jakie spodnie się krótkie zrobiły :) I masz wyjaśnioną przyczynę:) Szkoda tylko, że to taki ból:( 15 września 2011 20:13 | ID: 637321 Nasz też narzekał znowu. A jak wrocił do przedszkola, okzałao się, że jest o pół glowy wyższy od kolegi, z któym jeszcze trzy miesiące temu był równy wzrostem. 15 alanml Poziom: Starszak Zarejestrowany: 27-10-2009 17:11. Posty: 30511 15 września 2011 20:28 | ID: 637344 centaurek (2011-09-15 20:13:50)Nasz też narzekał znowu. A jak wrocił do przedszkola, okzałao się, że jest o pół glowy wyższy od kolegi, z któym jeszcze trzy miesiące temu był równy wzrostem. Dobrze, że przed sezonem zimowym a nie w środku gdy ciepłe ciuszki będą już w obiegu 16 JoAnna795 Poziom: Maluch Zarejestrowany: 27-12-2010 15:16. Posty: 549 15 września 2011 20:40 | ID: 637368 Ja miałam jak byłam nastolatką. Też bolały mnie nogi. Pamiętam, ze mama gdzieś wyczytała, zepomaga PolopirynaS i faktycznie pomogła. Autor: lek. med. Grzegorz Prasałek Przerażeni rodzice przychodzą do pediatry z dziećmi skarżącymi się na bóle kolan, łydek czy kostek. Często ich przyczyną nie jest żadna choroba. Ból kości u dzieci może być związany z szybkim wzrostem, są to tzw. bóle wzrostowe, a także z aktywnością fizyczną w ciągu dnia - są to tzw. bóle przeciążeniowe. Dziecko pytane przez lekarza, kiedy najczęściej bolą je nogi, zwykle mówi, że po południu albo w nocy. Zatroskani rodzice potwierdzają, że czasem ból jest tak silny, że nie pozwala dziecku zasnąć lub budzi je w nocy. W dziesięciostopniowej skali oceniany jest na 6-7 punktów. Na szczęście jednak trwa krótko, bywa, że tylko kilka minut, rzadko dłużej niż pół godziny. Co ciekawe, ból kości ustępuje dośc szybko po wymasowaniu bolących miejsc, nawet bez zastosowania maści uśmierzających ból. Szczegółowe badanie dziecka Lekarz najpierw wnikliwie przygląda się stawom małego pacjenta. Sprawdza, czy nie są spuchnięte i czy dziecko może je zginać bez żadnych ograniczeń. Dość często kolana bywają lekko koślawe (popularnie mówi się, że nogi przypominają literę X), znacznie rzadziej widoczne jest natomiast płaskostopie. Zwykle po zbadaniu dziecka pediatra zleca jeszcze wykonanie badań dodatkowych: morfologii krwi, OB i ogólnego badania moczu. Wyniki tych analiz z reguły mieszczą się w granicach normy. I wtedy lekarz każe zrobić tzw. test ASO, czyli analizę krwi określającą ilość przeciwciał dla streptolizyny O. Test ten jest stosowany do odróżnienia gorączki reumatycznej od reumatycznego zapalenia stawów. Lekarze nagminnie zlecają jego wykonanie, choć nie ma on znaczącej wartości diagnostycznej i w większości przypadków wypada dodatnio (wykazuje powyżej 200 jednostek umownych). Wtedy dziecko jest kierowane do reumatologa, co najczęściej budzi przerażenie rodziców. Przedstawione objawy nie są zwiastunem żadnej choroby. Podwyższone miano ASO świadczy jedynie o przebytej niedawno lub aktualnej infekcji paciorkowcowej (np. zapaleniu gardła, anginie, przewlekłym zapaleniu przerośniętych migdałków lub próchnicy zębów). Bóle przeciążeniowe u dzieci Bóle nóg, na jakie często skarżą się dzieci, mają charakter typowo przeciążeniowy. A znaczy to tyle, że nie są stałe. Dają bowiem o sobie znać tylko po większej aktywności ruchowej dziecka. Nic więc dziwnego, że skarży się na nie wieczorem, po całym dniu chodzenia, biegania, jazdy na rolkach, desce czy rowerze. Nie towarzyszą im jednak objawy typowe dla stanu zapalnego (np. obrzęk, rumień, podwyższone OB) i ustępują nawet po krótkim odpoczynku. Niewielkie odchylenia w budowie nóg dziecka, jak np. koślawość stawów kolanowych, powodują nierównomierne rozkładanie się obciążeń w stawie i mogą te dolegliwości znacznie nasilać. Mimo że bóle przeciążeniowe dokuczają wielu dzieciom, skarżą się na nie przede wszystkim te nadwrażliwe i nieco rozpieszczone. Bywa, że sygnalizują nawet niewielki ból, żeby zwrócić na siebie uwagę otoczenia, gdy czują się zaniedbane, odtrącone, przerażone sytuacją w domu albo w szkole. Wtedy często wystarcza, że mama czy tata poświęcą dziecku więcej czasu, porozmawiają z nim serdecznie, pomasują mu kolano i... wszystko mija, jak ręką odjął. Bóle wzrostowe u dzieci Bólom przeciążeniowym dość często towarzyszą tzw. bóle wzrostowe. Dziecko rośnie zwykle skokowo, co jakiś czas po kilka centymetrów. I właśnie w czasie takiego „skoku w górę" albo tuż przed nim dolegliwości się nasilają. A dlaczego bóle dają o sobie znać przede wszystkim w czasie nocnego wypoczynku? Pewnie dlatego, że hormon wzrostu (HGH) jest wydzielany przez przysadkę mózgową głównie w nocy. Wtedy za zbyt szybko rosnącymi kośćmi dziecka po prostu nie nadąża otaczająca je okostna. Rozpierana od wewnątrz, reaguje większym lub mniejszym bólem. Żeby się upewnić, czy rzeczywiście chodzi o bóle wzrostowe, warto zbadać dziecku poziom fosfatazy zasadowej w surowicy krwi. Przy bólach tego typu jest on zazwyczaj znacznie podwyższony (ponad 110 jednostek umownych). Mimo że bóle wzrostowe nóg nie są wynikiem żadnej choroby, bywają dla dziecka niezwykle dokuczliwe. Rodzice mogą mu nieco pomóc, chociażby wmasowując delikatnie w bolące stawy przeciwbólową maść (np. arcalen). Korzystnie działa również przyjmowanie nawet przez kilka tygodni preparatu wapnia z witaminą D3 (np. vitrum calcium). Można także w okresie szczególnego nasilenia bólu spróbować ograniczyć aktywność ruchową dziecka. Pewnym pocieszeniem dla rodziców i dzieci może być to, że dolegliwości te same ustępują po skoku wzrostowym. Niestety, pojawiają się wraz z następnym.